główna
2019
55. rocznica śmierci Mikołaja Orłowa
Mikołaj Andriejewicz Orłow urodził się 26 lutego 1892 r. (według starego kalendarza 14 lutego) w Jelcu w ówczesnej Orłowskiej Guberni (dziś Obwód Orłowski) ok. 300 km na południe od Moskwy. Mikołaj był kolejnym dzieckiem Andrieja Andriejewicza Orłowa – miejskiego prokuratora i Olgi Nikołajewny z domu Krassiny. Najstarszą z rodzeństwa była Natasza, jedyna dziewczynka. Pozostałe rodzeństwo Mikołaja to dwaj starsi bracia Wsiewołod, Władimir, i dwaj młodsi Grigorij i Dymitr. Pierwszą nauczycielką muzyki, była dla trojga najmłodszych dzieci ich matka. Niestety niewiele o niej wiadomo, poza tym, że grała na fortepianie i miała wielki talent pedagogiczny, który według słów Mikołaja odziedziczył po niej Grigorij, co potwierdzają jego późniejsze osiągnięcia. Możliwe, że oprócz swoich, uczyła gry na pianinie też inne dzieci. Spośród rodzeństwa z muzyką związali się, poza Mikołajem, Grigorij i Dymitr oraz, w trochę mniejszym stopniu, Wsiewołod.
Pod koniec XIX w. ok. roku 1899, cała rodzina przeprowadziła się do Moskwy, w związku z awansem Andrieja A. Orłowa na stanowisko „председателя царской палаты”. Podobno do Moskwy wezwał go sam car Mikołaj II Romanow. Orłowowie zamieszkali w dużym, piętrowym, drewnianym domu niedaleko Kremla i mieli do dyspozycji powóz, którym Andriej A. Orłow jeździł do pracy, co świadczy o wysokiej pozycji społecznej rodziny.
W tym czasie Mikołaj i prawdopodobnie Grisza, młodszy od niego o półtora roku, zaczęli uczęszczać na lekcje muzyki do szkoły sióstr Gniesinych. Mikołaj był jednym z najzdolniejszych uczniów tej placówki. Dość powiedzieć, że nie musiał zdawać końcowych egzaminów i automatycznie został przyjęty w 1905 r. do Konserwatorium Moskiewskiego, które ukończył w wieku lat 18. Tam trafił najpierw do klasy Karla Kippa, którego charakteryzowało indywidualne podejście do ucznia oraz szeroki wachlarz materiałów wykorzystywanych w nauczaniu. Następnie był uczniem elitarnej klasy Konstantina Igumnowa, założyciela światowej sławy szkoły pianistycznej, nazwanej później „szkołą Igumnowa”. Jego uczniami byli między innymi Lew Oborin – zwycięzca I Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina w 1927 r. w Warszawie i Natalia Satina – późniejsza żona Siergieja Rachmaninowa.
Prywatnie Mikołaj uczył się kompozycji i kontrapunktu u Siergieja Taniejewa, do którego dojeżdżał do odległej o 70 km od Moskwy wioski Dudkowo, w której kompozytor po opuszczeniu Konserwatorium osiadł ok. 1906 r. Dziś mieści się tam muzeum poświęcone temu wybitnemu kompozytorowi i pedagogowi, w którym też upamiętniono Mikołaja, jako jednego z najzdolniejszych jego uczniów. O uznaniu talentu Mikołaja przez Taniejewa, świadczy fakt, iż powierzył mu pierwsze publiczne wykonanie swojego monumentalnego Preludium i fugi gis-moll (12 października 1912 r.). Było to krótko po oficjalnym debiucie Mikołaja w październiku 1912 r. Wcześniej jednak, w 1910 r., Mikołaj ukończył naukę w Konserwatorium i, jako jedyny ze swojego rocznika, został wyróżniony Złotym Medalem. Do dziś wiszą w Konserwatorium Moskiewskim marmurowe tablice, na których wypisano nazwiska wszystkich wyróżnionych uczniów. Po raz ostatni nagrodę przyznano w 1949 r.
Od czasu ukończenia nauki w Konserwatorium Mikołaj Orłow regularnie występował, dając 10-12 koncertów w sezonie. Był ulubieńcem moskiewskiej publiczności. Wówczas to rozpoczął współpracę z Sergiejem Kusewickim i Władimirem Dzierżanowskim. Równocześnie pracował jako nauczyciel gry na fortepianie w Szkole muzyki i dramatu przy Moskiewskim Towarzystwie Filharmonicznym. Od 1917 roku został profesorem Konserwatorium Moskiewskiego. W grudniu 1921 r. wyjechał wraz z grupą muzyków pod przewodnictwem Aleksandra Głazunowa w zagraniczną trasę koncertową, z której nigdy już nie powrócił.
Od tego momentu bardzo intensywnie występował w wielu krajach Europy m. in. w: Finlandii, Estonii, Łotwie, Polsce, Niemczech, Holandii, Belgii, Francji, Anglii, Szkocji, Norwegii, Danii, Hiszpanii, Portugalii, Włoszech, Jugosławii, Rumunii, Bułgarii i wszędzie odnosił niebywałe sukcesy, a sale były wypełnione do ostatniego miejsca. Jego nazwisko było gwarancją powodzenia. Poza Europą odbył też siedem turnee po Ameryce Północnej i trzy po Ameryce Południowej. Grał na Kubie i na Jawie. W związku z tym trudno tak naprawdę powiedzieć, gdzie mieszkał, gdyż całe jego życie w latach 20. i 30. XX w. było jedną wielką trasą koncertową. W każdym razie na pewno, jak w domu czuł się na Łotwie, w Rydze, gdzie zamieszkały matka Mikołaja (ojciec zmarł ok. 1910 r.) i siostra Natasza, która po skończeniu studiów na Sorbonie była nauczycielką języka francuskiego, a także przez jakiś czas Wsiewołod – aktor i konferansjer. Często też przyjeżdżał do Warszawy, gdzie mieszkał z rodziną, najbliższy mu brat, Grisza. Grisza, mimo iż skończył Konserwatorium Moskiewskie w klasie skrzypiec został nauczycielem śpiewu operowego. Wypracował swoją własną technikę, zwaną „szkołą Orłowa” i z czasem znakomitą większość pierwszych głosów operowych w Polsce stanowili wychowankowie profesora Grzegorza Orłowa.
Mikołaj Orłow znany był głównie ze swoich wyjątkowych interpretacji utworów Chopina. To właśnie recitale Chopinowskie przynosiły mu największą sławę. Z powodzeniem grał zarówno utwory solowe, jak i duety ze skrzypkami, wiolonczelistami, akompaniował śpiewakom, no i oczywiście był solistą koncertów symfonicznych. Dobra passa trwała do wybuchu II wojny światowej. Okres od połowy 1940 r. do połowy 1945 r. jest pozbawiony jakichkolwiek wzmianek o artystycznej aktywności Mikołaja Orłowa. Pojawiły się informacje w prasie o jego rzekomym uwięzieniu przez Niemców, ale są one niepotwierdzone. Wiadomo jedynie, że okres okupacji niemieckiej spędził na południu Francji. Od połowy 1945 r. powrócił do pracy, niemniej kalendarz występów nie był już tak bogaty. Natomiast zaczął coraz więcej pracować, jako juror konkursów pianistycznych. Przeprowadził też dwa cykle kursów mistrzowskich. Jednocześnie w ciągu całej swojej kariery propagował muzykę rosyjską. Niestety zachowało się niewiele nagrań z utworami w jego wykonaniu, gdyż nagrywał bardzo mało. Gdy jego kariera była w rozkwicie, przemysł fonograficzny dopiero zaczynał się rozwijać. Dostępne wówczas sposoby utrwalania dźwięku niezadowalały go, dlatego mamy do dyspozycji bardzo ograniczoną liczbę utworów w jego interpretacji, których możemy posłuchać. Są to głównie nagrania powojenne, zrealizowane w Anglii i we Włoszech. Przed wojną nagrał jedynie 10 krótkich utworów w technice perforowanych rolek przeznaczonych do odtwarzania na pianoli.
Od 1948 r. osiadł na stałe w Szkocji, a w 1951 r. przyjął obywatelstwo brytyjskie. Mikołaj Orłow zmarł 31 maja 1964 r. w Grantown-on-Spay w Szkocji.